Maatwerkroosters zijn de toekomst in het voortgezet onderwijs

inzicht
oktober 2022
Tekst: Lisanne van Brouwershaven

Bij een VO-school in de regio Zutphen formuleerde de schoolleiding twee jaar geleden een ambitieuze visie: “iedere leerling zou een rooster op maat moeten hebben”. Onze collega Ralph maakte van dichtbij deze omslag naar maatwerk mee. Of dit ook haalbaar was, moest nog blijken. Ralph puzzelde in deze zoektocht actief mee. Twee jaar later kan geconcludeerd worden dat de transitie is gelukt. Hoe kreeg deze VO-school dit voor elkaar? En wat leerde Ralph van dit traject?

Maatwerk is géén opmaat voor individueel onderwijs

Een rooster op maat betekende bij deze school flexibiliteit in een leerroute op niveau, inhoud (verbreden) en/of tempo (versnellen of vertragen). Wil een leerling Fries of Turks leren? Volgens de schoolleiding van deze VO-school zou dit voortaan mogelijk moeten zijn. De nieuwe visie van deze school werd daarom naar leerlingen toe vertaald naar een uitnodiging: “Laat ons weten wat je wil leren, dan kijken wij of we dat voor elkaar krijgen”. Dit betekent dat de vraag van leerlingen voortaan centraal komt te staan en niet de organisatie van het onderwijs. Deze vraag hoeven leerlingen overigens niet zelfstandig te beantwoorden. Hiervoor heeft iedere leerling een coach. Niet voor de vorm, maar om minimaal elke dag te zien tijdens de gezamenlijke dagstart. Leren is en blijft bij deze school overigens nadrukkelijk een sociale activiteit dat binnen en tussen groepen leerlingen plaatsvindt. De transitie naar een rooster op maat, was bij deze school dus geen opmaat naar individualisering.

Van gestandaardiseerde kaders naar een flexibel rooster

Om de leervraag van iedere leerling te beantwoorden, is het rooster essentieel. Om een goed rooster te maken is eerst gekeken naar standaardisatie. Een voorbeeld van een standaard is het verlengen van een lesuur naar 60 of een maatwerkuur naar 75 minuten. Ook keek deze school met een frisse blik naar de kaders vanuit de wet- en regelgeving. Zo moeten leerlingen minimale onderwijstijd volgen. De borging hiervan ging van in een rooster vastleggen op welk moment je welke vak in de week volgt, naar een standaard opbouw van een lesdag waarbij jij zélf ruimte krijgt om in te vullen wat je wanneer doet. Iedere dag begint met een dagstart samen met je coach, gevolgd door een maatwerkuur, twee geroosterde lessen en een tweede maatwerkuur. Als afsluiter kunnen leerlingen één lesuur van 75 minuten een extra keuzevak volgen. Dit is extra onderwijstijd bovenop de verplichte onderwijstijd. Regelt iedere leerling volledig zijn eigen rooster, vraag je je misschien af? Niet helemaal. Per vak wordt iedere week één lesuur ingeroosterd. In de maatwerkuren bepalen leerlingen vervolgens zelf wat ze volgen. Heb je als leerling moeite met wiskunde? Dan rooster je daar extra lessen voor in naast de al geroosterde tijd. Gaat Engels je goed af? Dan hou je het voor dat vak bij dat ene geplande uur. De coach helpt de leerling heel bewust zijn rooster in te delen.

Een gemiddeld traject, verbreden, vertragen of versnellen?

In het voortgezet onderwijs vorm je een bij jou passende opleiding door naast algemene vakken te kiezen voor een passend profiel en keuzevak. Als gevolg van je keuze, is ook al duidelijk op welke einddoelen je geëxamineerd zal worden. Als leerling kun je een gemiddeld tempo aanhouden, vertragen of versnellen. Ook is het mogelijk om je te verbreden, en meer vakken te kiezen. Dit vertragen, versnellen en verbreden bleek in de praktijk goed haalbaar doordat de helft van de maatwerkuren leerjaaroverstijgend worden geroosterd. Dit betekent je tijdens een maatwerkuur leerlingen uit klas 1, 2 én 3 bij elkaar in een klasruimte aan kunt treffen.

Hoe weet je waar een leerling staat in zijn leerroute?

Omdat je het voortgezet onderwijs afsluit met examens en eindcijfers, wordt in de bovenbouw met cijfers beoordeeld. In de onderbouw echter laat deze school toetsen met cijfers helemaal los. De school vindt het belangrijk dat je stof begrijpt voordat je verder gaat. Daarom hebben leerlingen geen beperkingen in het aantal herkansingen. Ook krijgen leerlingen bij iedere toets feedback. In tegenstelling tot veel andere scholen is het hierdoor niet mogelijk om bijvoorbeeld een 2 te compenseren met een 9 om met een gemiddelde van 5,5 een onderdeel af te ronden. De leerling moet echt laten zien een module te begrijpen. En daar krijgt de leerling door andere kaders, begeleiding en de manier van roosteren, ook alle ruimte voor.

Voorwaardelijkheden in processen en systemen

Voor het uitdenken, uitproberen en bijschaven van processen bleek een open mindset van alle collega’s nodig. Daarnaast speelt applicatiebeheer een essentiële rol. Leerlingen schrijven zich voor de maatwerkuren in via het leerlingadministratiesysteem (LAS). Door een dynamische koppeling van Zermelo met SOM worden de roostermakers automatisch gevoed met deze informatie in het roostersysteem. Hierdoor blijft iedere doelgroep in een voor hen bekende omgeving. Het modulair lesgeven naast het reguliere rooster vraagt een grote omslag van de roostermaker en de inrichting van het systeem. Het is voor de leerling en diens coach van belang om altijd te zien waar een leerling staat. Welke onderdelen zijn afgerond, en welke moet de leerling nog doen? Je kunt je voorstellen dat al deze informatiestromen zonder ondersteunend applicatielandschap niet uitgewisseld kunnen worden.

Als je doet wat je deed..

Uit deze opdracht werd ook voor Ralph duidelijk dat als je écht iets wil, er veel meer kan dan je denkt. Het is nodig om kaders te stellen, een gezonde portie doorzettingsvermogen en geduld te hebben én samen door experimenten te ontdekken wat werkt. Maar misschien is het allerbelangrijkste wel om buiten de gebaande paden te durven denken. De bekende uitspraak ‘Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg’ is bij een transitie als deze bij uitstek van toepassing.

Wil je meer weten? Neem contact met ons op

We kunnen nog veel meer vertellen over deze casus. Wil je meer ontdekken of met ons van gedachten wisselen hoe jouw onderwijsinstelling deze transitie aanpakt? Neem dan contact op met Shaghayegh van der Ploeg: Shaghayegh.van.der.ploeg@omix.nl of Ralph Mens: ralph.mens@omix.nl

Dit was een artikel uit de reeks ‘Flexibilisering in het onderwijs’. In deze reeks geven we kort en krachtig een inkijkje wat er op de onderwijslogistieke werkvloer gebeurt in de transitie naar flexibel onderwijs.